1.) Kale (Hacet) Mesciti
Yapı, Spil Dağı eteklerinde bulunan Manisa kalesinin dış kale surları içindedir. Halk tarafından türbe olduğuna inanılır ve bu amaçla ziyaret edilir. Yapı etrafındaki ağaç ve çalılarda dilek dileyenlerin bağladıkları çaputlar görülmektedir. Fakat Hakkı Acun, bugüne ulaşan kalıntılardan yola çıkarak yapının üzeri kubbe ile örtülü bir mescit olduğunu düşünmektedir. Günümüzde üst örtüsü tamamen, yan duvarları da kısmen yıkılmış olan yapıya ait bir kitabe yoktur. Bu yüzden ne zaman ve kim tarafından yapıldığı ile ilgili kesin bir bilgi yoktur. Bazı kaynaklarda Saruhan Bey tarafından yaptırıldığı belirtilmiştir. Eğer bu iddia doğru kabul edilirse Saruhan Bey’in ölüm tarihi olan 1345 yılından önce yapılmış olması gerekir. Yine bu iddia doğru kabul edilirse Saruhan Bey tarafından yaptırılıp günümüze ulaşmış tek eserdir.
Resim: Hacet Mesciti kalıntıları
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676512653/in/set-72157637316852616
2.) Hacı İlyas Bey Mesciti
Mescit, Adakale Mahallesi Değirmen Sokak ile Dönertaş Sokağın kesiştiği noktadadır.
Resim: Hacı İlyas Bey Mesciti http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676604833/in/set-72157637316852616
Son cemaat yerinde Arapça bir kitabe yer alır. Kitabenin günümüz Türkçesine tercümesi şu şekildedir:“Mescitler şüphesiz Allah’ındır. O halde Allah’tan başkasına kulluk etmeyin (Cin Suresi 18. Ayet). Bu mübarek mescitin yapılmasını 764 senesinin cemazziyyel evvelinde Mehemmed oğlu Hacı İlyas emretmiştir.”
Resim: Hacı İlyas Bey Mesciti kitabesi
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676343385/in/set-72157637316852616
Kitabede belirtildiği gibi mescit H. 764 (= M. 1362) tarihinde Mehmet oğlu Hacı İlyas tarafından yaptırılmıştır. Mesciti yaptıran bu kişi hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Mescit, kitabesi günümüze ulaşan en eski Saruhanlılar dönemi eseridir. Kare planlı ve kubbeli yapısı Selçuklular ve Beylikler döneminde sıkça kullanılmış bir şekildir.
Mescitin son cemaat yerinin ortasında yuvarlak gövdeli, devşirme başlıklı bir sütun bulunur. Bunun dışında binanın iç ve dışında önemli bir süsleme yoktur. Giriş kısmının beton ile sıvanması orijinalliğine zarar vermiştir.
Resim: Hacı İlyas Bey Mesciti'nde devşirme sütun başlığı http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676395806/in/set-72157637316852616
Binanın doğu duvarında bir çeşme bulunur. Çeşme üzerindeki kitabeden M.1747 yılında Halil isimli birisi tarafından yaptırıldığı anlaşılmıştır. Bu sebeple Halil Efendi çeşmesi olarak bilinir. Çeşme üzerindeki kitabede şunlar yazılıdır:
Bir Halil nam sahib’ül-hayrat-ı Hak
Eyledi lütfu ile tevfik-i refik
Bu hayat efza sebili yaptı ol
Buldu revnak ile çar-ı tarik
Remz eder atşa’na tarih lüleli
Karlı buzlu sukker-i aynü’r-rahik
Sene 1160 (= M.1747)
3.) Haki Baba Mesciti
Mescit, Kaynak Mahallesi Yavaşali Sokağı’ndadır. Spil dağı eteklerinde eğimli bir arazi üzerine yapılmıştır. Kitabesi yoktur. Arşiv kayıtlarına göre Saruhanoğulları döneminde yaşamış Horasan erenlerinden Haki Baba o mevkide bir mescit ve bir zaviye yaptırmıştır. 1371 tarihinde hazırlanmış olan Revak Sultan vakfiyesinde Haki Baba’nın imzası vardır. Onun Saruhanlılar döneminde yaşamış olduğunun önemli kanıtlarından biri bu belgedir.
Resim: Haki Baba Mesciti
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676555383/in/set-72157637316852616
Günümüzde Haki Baba Mesciti olarak anılan yapı 1651-1652 yılında zaviyeden mescite dönüştürülen yapıdır. Orijinal mescit günümüze ulaşmamıştır. 1671 yılında Manisa’ya gelen Evliya Çelebi mescitin minaresiz olduğunu ve çatısının kiremit ile kaplı olduğunu belirtmektedir. Enine dikdörtgen planlı ve kırma çatılı yapıya 1956 yılında bir minare eklenmiştir. Yapının dış duvarları tamamen beton ile sıvanmıştır. İç ve dışında orijinal yapıya ait süslemeler yoktur. Mescitin mihrap ve minberi de yakın geçmişte yapılmıştır.
Mescitin doğu dış duvarına yapışık olarak yapılmış bir çeşme bulunur. Çeşme M. 1871-1872 yıllarında Serseri Dede isimli bir tarikat ehli tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde tamamı fayans ile kaplanmış olan çeşmenin orijinalliği bozulmuştur.
4.) Attar Ece (Hoca) Camii
Cami Topçu Asım Mahallesi Cami Sokağı’nda bulunmaktadır. Kurtuluş Savaşı sırasında Yunanlılar tarafından yakılan caminin yerine 1923-1924 yıllarında eski temeller üzerine yeni bir cami yapılmıştır. Eski yapıdan kalan tek orijinal kısım minaredir.
Resim: Attar Ece Camii
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676370924/in/set-72157637316852616
Caminin orijinal kitabesi yoktur. Yeniden yapıldığı sırada eklenen kitabede şunlar yazılıdır:
Sanki yakdı şehr ile bu camii a’da-yı din
Kendi yandı düşmanın hep oldular matem-karin
Kaçtılar bak inlerinden kalmadı nam-ü nişan
Gayretullahtır bu ya hu hamd ola feth-i mübin
Ehl-i iman rağm ile cüşan olup birleşdiler
Yapdılar bu mabed-i revnak-tırazı pek metin
Salim-u Asım görünce söyledi ihlas ile
Çıkdı bir tarihi rana “Vahuluha halidin” (H. 1342 / M. 1923-1924)
Resim: Attar Ece Camii kitabesi
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676315765/in/set-72157637316852616
Bugün artık var olmayan ilk cami 14. Yüzyılın ikinci yarısında Attar Hoca tarafından yaptırılmıştır. Attar Hoca, Saruhanlılar döneminde Manisa’da yaşamış olan Halveti şeyhi Revak Sultan’ın kardeşidir.
Caminin avlusunda Fatih Çeşmesi ismiyle anılan bir çeşme bulunur. Şu an üzerinde bulunmayan kitabesine göre çeşme M. 1480-1481 (Fatih Sultan Mehmet dönemi) yıllarında Hacı Mehmet ve Hacı Yakup isimli kişiler tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde çeşme beton ile sıvanmıştır ve orijinalliğini kaybetmiştir.
5.) Seyyit Hoca Tekkesi
İshak Çelebi Mahallesi Ulutepe Caddesi üzerindedir. Yapıya ait bir kitabe yoktur. Kayıtlardan anlaşıldığına göre İshak Çelebi dönemi devlet adamlarından İbrahim Seydi Sultan tarafından yaptırılmıştır. Orijinal yapının tekke, türbe, ahırlar ve misafirhaneden oluşan bir külliye olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Bugün külliyeden geriye sadece tekke kalmıştır. Kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülü tekke günümüzde mescit olarak kullanılmaktadır.
Resim: Seyyit Hoca Tekkesi
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676440375/in/set-72157637316852616
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676497966/in/set-72157637316852616
6.) Revak Sultan Türbesi
Çaybaşı Mahallesi Kumludere Sokak’ta yer alır (Ağlayan Kaya’nın karşısında). 1371 tarihli vakfiyeye göre tarihlendirilir. Vakfiyedeki kayıtta türbeye bitişik bir Halveti tekkesi olduğu da belirtilmektedir. Fakat günümüze sadece türbe ulaşmıştır.
Resim: Revak Sultan Türbesi
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676519196/in/set-72157637316852616
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676590536/in/set-72157637316852616
Kare planlı, sekizgen külahlı kubbe devşirme malzeme ile yapılmıştır. Dış güney duvarında bir Bizans mozaik parçası bulunur.
Resim: Türbe güney duvarındaki Bizans mozaiği
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676574086/in/set-72157637316852616
Giriş kapısı üzerindeki kırık kitabede Ayet’el Kürsi’den bir parça yazılıdır. Türbenin içinde kitabesiz üç mezar vardır. Mezarlardan biri Revak Sultan’a, diğerleri de kim olduğu bilinmeyen bir kadın ve erkeğe aittir. Kaynaklara göre Revak Sultan, Saruhanlılar döneminde Manisa’da yaşamış olan bir Halveti şeyhidir. Daha önce yaptırdığı mescitten bahsedilen Attar Hoca ile kardeştirler.
Resim: Türbe giriş kapısı üzerindeki yazı ve süslemeler.
http://www.flickr.com/photos/107625956@N06/10676569784/in/set-72157637316852616
Kaynaklar
- Acun, Hakkı (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
- http://www.istanbul.edu.tr/Bolumler/guzelsanat/beylikler.htm
- http://www.manisakulturturizm.gov.tr/belge/1-56241/ulu-camii-ve--kulliyesi-manisa-merkez.html
- Fotoğraflar 2013 yılı içerisinde çeşitli zamanlarda tarafımdan çekilmiştir.
